Opowieść trzydziesta dziewiąta – relikwie św. Andrzeja Apostoła

Pielgrzymi zdążający do Santiago de Compostela chętnie odwiedzali miejsca, gdzie znajdowały się relikwie słynnych świętych. Dzięki relikwiom św. Andrzeja Apostoła, znajdującym się w kościele San Pedro de la Rua, znacznie wzrosła liczba odwiedzających Estella, a dotychczasowe główne miejsce postoju, monasterio de Irache, straciło na popularności. Wdzięczni świętemu mieszkańcy ustanowili go patronem miasta. W XVI w. w kościele dobudowano kaplicę św. Andrzeja, a w barokowym ołtarzu umieszczono relikwiarz z kilkoma kośćmi tego świętego.  

Estella-Lizarra, plan iglesia San Pedro de la Rua  

Estella-Lizarra iglesia San Pedro de la Rua 

O tym skąd w średniowieczu w Estelli znalazły się relikwie św. Andrzeja Apostoła, który zginął śmiercią męczeńską około 62 r. n.e. w miejscowości Patras na półwyspie Peloponeskim,  gdzie znajduje się jego główny relikwiarz, opowiada poniższa historia. Opisana została pierwszy raz przez Prawnika Rady Królewskiej, Don Baltasar Lezaun w „Pamięciach  historycznych miasta Estella”, wydanych w 1698 r.

Relikwie św. Andrzeja Apostoła

W 1270 r., w trakcie pielgrzymki do grobu św. Jakuba, do Estelli przybył  biskup z miasta Patras w greckiej prowincji Arcaya. Zatrzymał się w szpitalu San Nicolás, który był obok kościoła parafialnego w San Pedro de la Rúa. Zmęczony długą pieszą wędrówką i ascezą, albo z woli opatrzności Bożej,  poważnie zachorował i po kilku dniach zmarł. Jego ciało pochowano w krużgankach kościoła San Pedro de la Rúa, który w tym czasie był cmentarzem zmarłych tu pielgrzymów, w sutannie która stanowiła jego ubranie, z laską biskupią (baculo) i innymi przedmiotami, które miał ze sobą. 

Następnej nocy zakrystian kościoła spostrzegł dziwną  jasność w miejscu, gdzie pochowano zmarłego pielgrzyma. Potraktował to jako złudzenie, ale następnej nocy zjawisko powtórzyło się, więc opowiedział o tym duchownym w parafii św. Piotra. Kolejnej nocy wszyscy poszli sprawdzić ten cud poświaty.  Odkopali ciało pochowanego biskupa, zdjęli z niego szaty  i zobaczyli na jego klatce piersiowej drewniany relikwiarz ze świadectwem potwierdzającym autentyczność relikwii św. Andrzeja Apostoła, które najprawdopodobniej biskup chciał ofiarować katedrze św. Jakuba w Santiago de Compostela.

Opis Don Baltasar Lezaun z książki „Pamięci historycznych miasta Estella”, z  1698 r.,

„ …to relikt całej łopatki lub kości grzbietu, który unosi się na ramiona, a na końcu ma trochę czerwonego mięsa, które jest bardzo miękkie i odurza zapachem, tak Ambrosio de Morales zeznawał, że to widział i czuł. Zachowano także drewniane pudełko lub medalion pokryte pozłacanym brązowym liściem z otworami na końcach, bez wątpienia wisior noszony na szyi ze sznurowadłami, laska biskupia (bakula), naczynia liturgiczne (vinajeras) i rękawiczki są również zachowane ”.

Relikwiarz św. Andrzeja Apostoła został wystawiony w bocznej wnęce w prezbiterium kościoła San Pedro de la Rua dla oddawania czci przez mieszkańców i pielgrzymów, którzy przybywali do Estelli. 

Estella-Lizarra, iglesia San Pedro de la Rua, prezbiterium 

Estella-Lizarra, iglesia San Pedro de la Rua, prezbiterium, 
figura św. Andrzeja w dawnym miejscu relikwiarza, 

Wieści o dokonywanych cudach za sprawą relikwii sprawiły że w 1374 r. król Navarry Carlos II ufundował bogato zdobiony relikwiarz, w kształcie ostrosłupa, pokryty emaliowaną posrebrzaną masą, z dwoma tarczami, z łańcuchami Navarry i kwiatem „Lisses franzessas”  z zielonej emalii. W 1712 r., po wybudowaniu kaplicy św. Andrzeja relikwiarz został zastąpiony nowym, wykonanym w stylu barokowym.  

Estella-Lizarra, iglesia San Pedro de la Rua, capila San Andre

Estella-Lizarra, iglesia San Pedro de la Rua, capila San Andre 
ołtarz z relikwiarzem św. Andrzeja Apostoła 

Relikwiarz wraz z ze laska biskupią został skradziony w 1979 r. najprawdopodobniej przez najsłynniejszego w Europie złodzieja  sztuki sakralnej Alphonse Rene van den Berghe, znanego jako Eryk de Belga. Przypisuje się jemu organizację kilkuset kradzieży na terenie Hiszpanii. Podejrzewany był również o organizację kradzieży Codex Calixtinus. Skradzionego relikwiarza św. Andrzeja  i bakula pastorale nie odnaleziono do tej pory. Pozostały tylko naczynia liturgiczne – vinajeras.  

Alphonse Rene van den Berghe, znanego jako Eryk de Belga

bakula pastorale, muzeum Louvre 

naczynia liturgiczne – vinajeras 

Stolica Apostolska, po otrzymaniu informacji o kradzieży, dla podtrzymania kultu przesłała z posiadanych w Watykanie relikwii św. Andrzeja kawałki jego czaszki.  

Estella-Lizara relikwiarz św. Andrzeja Apostoła 

W wirydarzu przylegającym do kościoła San Pedro de la Rua, w którym pochowany został biskup z Patras, na kapitelach dwóch kolumn podpierających zadaszenie obejścia znajdują się płaskorzeźby przedstawiające sceny z życia i śmierci św. Andrzeja Apostoła. 

Estella-Lizarra, iglesia San Pedro de la Rua, wirydarz

Estella-Lizarra, iglesia San Pedro de la Rua, 
wirydarz, kapitel ze scenami z życia św. Anrzeja Apostoła, 

Estella-Lizarra, iglesia San Pedro de la Rua, wirydarz, 
kapitel ze scenami ze śmierci św. Anrzeja Apostoła, 

Od 1856 r. wspólna fiesta i procesja obydwojga patronów Estelli, Virgen del Puy i San Andre, odbywa się  na upamiętnienie 25 maja 1085 r. w którym to czasie odnaleziono figurkę Virgen,  zdobyto Toledo przez Sancho Ramireza  i założono miasto Estella. 

Estella-Lizarra, procesja z relikwiami sw. Andrzeja Apostoła, 

Głównym miejscem gdzie znajdują się główne relikwie św. Andrzeja Apostoła jest katedra, Agios Andreas, Patras na Półwyspie Peloponez, wybudowana w miejscu, gdzie święty poniósł śmierć męczeńską przez ukrzyżowanie. 

Patras, Agios Andreas 

Patras, Agios Andreas, relikwiarz 

Patras, Agios Andreas, krzyż św. Andrzeja