Opowieści z Camino Frances: Opowieść dwudziesta ósma

poniedziałek, 13 stycznia 2020

Opowieść dwudziesta ósma - dwa portale

Architektura i sztuka okresu romańskiego ma w sobie wiele elementów figuralnych, symboli i znaków, niezrozumiałych dla współczesnych ludzi,. Wiele z nich ma swoje korzenie w dawnych mitologiach, które wplotły się w kulturę, mistycyzm i wiarę ludzi tego okresu, tworząc sposób obrazowego przekazywania wiadomości, teologii, wierzeń i nauki. Ważnym czynnikiem wpływającym na sztukę tego okresu jest bestiarium dające motywy rzeźbiarskie wywodzące się jeszcze z czasów pogańskich, mające emocjonalny wpływ na postawę i poglądy ludzi tego okresu. Jednym z pierwszych przykładów tej sztuki na Camino Frances jest Eunate, a przytoczona tutaj legenda o dwóch portalach pomoże odczytaniu symbolu i znaczenia niektórych figuralnych elementów rzeźbiarskich.

W kościołach w Eunate i Olcoz, położonych kilka kilometrów od siebie, znajdują się portale wejściowe, których jeden jest lustrzanym odbiciem drugiego.

Eunate i Olcoz położone kilka kilometrów dalej u podnóża gór

legenda dwa portale

Kiedy budowa kościoła dobiegała powoli końca, mnisi (a może Templariusze) zlecili sławnemu mistrzowi kamieniarskiemu wykonanie portalu wokół głównych drzwi. Mistrz zamówił kamień i zamknął się w miejscu odludnym, aby modląc się, dostać od Boga natchnienie do pracy dla stworzenia arcydzieła. Czas mijał i świątynia Eunate była wciąż niedokończona, więc mnisi zaczęli szukać kogoś zdolnego do zakończenia prac. Na pobliskim wzgórzu, mieszkał Jentilak, specjalista pracy w kamieniu, mający nadludzką siłę, ostatni z rodu olbrzymów (gigantów), którzy dawno temu zamieszkiwali te góry i choć był już stary, podjął się tej pracy. Nie przyjął prowizji ani nie dostać wynagrodzenia, bo na koniec swego życia chciał pogodzić się mnichami, którzy do tej pory byli jego wrogami. Jentilak przyniósł w wielkim worze gotowe rzeźbione kamienie i w krótszym czasie niż to było umówione umieścił je wokół niedokończonego wejścia w północnej ścianie świątyni.

Eunate portal północny

Pewnego dnia wrócił stary mistrz i zobaczył, że Jentilak, murarz z nadprzyrodzoną mocą już zakończył pracę, która jemu była zlecona. Oburzony, udał się do opata ze skargą i wytłumaczeniem, ale opat nie słuchał wyjaśnień mistrza, uważając, że jego nieobecność była uważana za brak szacunku wobec mnichów i wobec samego siebie. Ostatecznie opat przyjął tłumaczenie, ale za karę kazał mu wykonać podobny drugi portal, w tym samym czasie, w którym zrobił to gigant Jentilak: trzy dni, nie więcej i nie mniej.

W desperacji, biorąc pod uwagę skalę zadania, poszedł do lasu z intencją powołania do pomocy. Mieszkająca również w tym lesie mądra czarownica-Lamiñak ulitowała się nad nim i przekazała magiczny sekret, jak wykonać to zadanie.

Za jej radą mistrz kamieniarski, w noc św. Jana, udał się w miejsce, gdzie znajdował się Kamień Księżycowy, pod którym wielki wąż strzegł złotego kielicha i tej właśnie nocy napełniał go wodą z rzeki Nekeas, by uzyskała ona magiczną moc. Kamieniarz porwał napełniony kielich i pobiegł z nim do Eunate. Umieścił kielich napełniony wodą przed kamiennym portalem wykonanym przez Jentilaka i cierpliwie czekał. Kiedy o wschodzie słońca w wodzie odbiły się figury portalu, mistrz przeniósł kielich w miejsce swojej pracy, a tam odbicie, powstałe w wodzie, zamieniło się w gotowe rzeźbione kamienie, ale utworzyło lustrzane odbicie portalu juz wykonanego przez Jentilaka.

Kiedy następnego dnia rano, Mistrz pokazał swoją pracę do opatowi i mnichom, wszyscy przyznali, że jego dzieło jest dobre, mimo że jest kopią wykonanego przez Jentilaka. Mistrz, skruszony poczuciem winy, przyznał się, jaką metodą wykonał pracę w tak krótkim czasie. Opat nakazał wykonać i umieścić nad drzwiami Crismón, czyli monogram będący symbolem Jezusa Chrystusa, aby zagrodzić wejście złym mocom, a potem poświecił to wejście.

Pewnego dnia przyszedł je obejrzeć gigant, stary Jentilak. Wściekły na to, co zrobił mistrz kamieniarski, a domyślił się w jaki sposób wykonał kopię jego dzieła, również posługując się swoją magiczną mocą, kopnął ten portal. Portal uniósł się w powietrze i spadł we wsi Olcoz. A jeśli to nie rozbił się i nie spowodował katastrofy, ponieważ w tympanonie portalu znajdowała się magiczna, kamienna pieczęć – crismón. Kiedy mieszkańcy Olcoz zobaczyli ten piękny portal postanowili wybudować kościół i osadzić w nim to ozdobne wejście, a jako patrona ustanowć Świętego Michała Archanioła, bo tu w górach mogli do tej pory zawsze liczyć na jego opiekę.

Olkoloz, kościół św. Michała Archanioła

Olcoz portal

Olcoz, Crismon w tympanonie portalu

Dzisiaj, mimo zniszczenia kamienia, na obu portalach, można znaleźć znaki związane z tą legendą. Wśród jedenastu figur w Eunate i trzynastu w Olcoz można znaleźć rzeźby związane z tą legendą. Są to: opat, Jentilak z workiem kamieni na ramieniu, czarownica (Matka Księżycowa), mistrz kamieniarski z wężem napełniającym kielich wodą.