Kult kamieni
Majanos, Milladoiro i
Humilladeros – to hiszpańskie nazwy różnego rodzaju stosów kamieni ułożonych
przez człowieka wzdłuż szlaków którymi od wieków wędrują pielgrzymi. Różnią się wielkością i sposobem ich układania,
od małych kamiennych piramidek i balansujących kolumienek z luźno ułożonych
kamieni, do dużych sztucznie usypanych stożkowych wzgórz. Czasami niektóre
z tych kamieni były malowane lub dekorowane dla zwiększenia widoczności lub z
powodów religijnych.
W nazewnictwie międzynarodowym na
te sztucznie ułożone kamienie używa się słowa cairn, pochodzącego od nazwy kopców
znajdujących się w szkockim regionie Gaelic (liczba pojedyncza Carn). Cairn znajdują się na całym świecie na wyżynach , na wrzosowiskach ,
na szczytach gór , w pobliżu cieków wodnych i na klifach,
na pustyniach i w tundrze. W prehistorii często były wykorzystywane do celów astronomicznych lub ceremonialnych, znaczyły też miejsca pochówku.
W starożytności cairn wykorzystywano jako punkty orientacyjne przy
drugorzędnych drogach. Wśród ludów celtyckich na Półwyspie Iberyjskim były też mistycznym
symbolem drogi, który miał prowadzić do celu i szczęśliwego powrotu do domu. W
Luzytanii, w okresie rzymskim, zwane były moledros i stały się atrybutem boga Merkurego,
który opiekował się podróżnymi, zapewniając ochronę przed złymi duchami, które
często wiodły wędrowców na manowce. Podróżujący zawsze wieźli ze sobą kamienie,
które składali na już istniejących kopcach.
Kult kamieni był mocno
zakorzeniony na Półwyspie Iberyjskim w społeczeństwach wywodzących się z
kultury celtyckiej. W pierwszych wiekach chrześcijaństwa próbowano go zwalczać,
jako przejaw pogańskich wierzeń i zwyczajów, ale bez większego skutku.
W okresie średniowiecza na
niektórych dużych stosach kamieni, zwanych milladoiro, zaczęto ustawiać krzyże
(cruceiros), nadając tym miejscom nazwę humilladeros, które, oprócz funkcji
religijnych, w dalszym ciągu pełniły rolę drogowskazów i punktów
orientacyjnych. Przeniosły też prehistoryczny duchowy rytuał drogi wchłaniając
go do nowej kultury chrześcijańskich pielgrzymek zmodyfikowany do zasad wiary. Pielgrzymi
zmierzający do grobu św. Jakuba niesiony ze sobą kamień zostawiali jako ex-voto
obok krzyża stojącego na miladorio wierząc że trud pielgrzymki jest aktem
pokuty, pozwala zostawić za sobą dotychczasowe grzechy i przywary z
błogosławieństwem na dalszą drogę.
Majanos
Nazwa stosów kamieni układanych
jeden na drugim przy szlakach Camino de Santiago. Tworzą kolumny składające się
nawet z kilkunastu kamieni, często stojących jedne obok drugich, sprawiające
wrażenie zastygłych w marszu pielgrzymów.
Wędrując szlakiem Camino Frances
pierwszym miejscem w którym spotykamy „zastygłych pielgrzymów” jest niewielkie
wzniesienie za miejscowością Torres del Rio. Nazwane zostały Piedras Homenaje, co
można przetłumaczyć, jako kamienie hołdu, lub pokory.
Układanie majanos jest stosunkowo
nowym rytuałem pielgrzymim, nie mającym odniesień do średniowiecznych tradycji
pielgrzymowania. Inspiracją do jego powstania mógł być widoczny w tutejszych
gospodarstwach rolnych zwyczaj układania na miedzach, lub wzdłuż dróg i ścieżek,
kamieni usuwanych z pól podczas prac polowych. W gospodarce wiejskiej nazwą
majanos określano stosy dość luźno ułożonych dużych kamieni, w których szczeliny
między nimi służyły jako schronienie dla hodowanych królików.
Pielgrzymi układający majanos
wierzą, że w Dniu Sądu Ostatecznego ci kamienni „świadkowie” będą zaświadczać o
wierze i o odbytej pielgrzymce w zgodności z podjętym votum. Wiele z nich
ustawianych jest za dusze w czyśćcu, które nie spełniły duchowej ofiary w życiu
doczesnym i pokutują do czasu, aż ktoś z żyjących wykona ją, pozostawiając na
stosie kamień jako jej znak.
Najbardziej niezwykłym miejscem, gdzie pielgrzymi
układają majanos jest ołtarz w stojącej na niewielkim wzniesieniu przy szlaku
Camino Frances kaplicy-pustelni Ermita de San Miguel de Vilatorta w
miejscowości Villatuerta w prowincji Navarra.
Milladoiro
Hiszpańska nazwa sypanych przez
ludzi kamiennych kopców o kształcie stożkowym, które można często spotkać przy
szlakach pielgrzymkowych prowadzących przez Hiszpanię. Pochodzenie niektórych z
nich sięga czasów starożytnych, kiedy na terenie Półwyspu Iberyjskiego
(Hispanii) Rzymianie budowali wielką sieć dróg. Przy głównych traktach (Via Publicae
i Via Militariae ) stawiano kamienne okrągłe słupy milowe, a drugorzędne (Via Vicinalae)
znakowano kamiennymi kopcami. Dla wędrujących tymi drogami były one również
elementem kultu drogi powstającego z duchowego doświadczenia związanego z
wielodniowym, często trudnym i mozolnym, przemieszczaniem się nimi.
Zapisy historyczne wskazują na
ich pochodzenie z czasów sprzed cywilizacji rzymskiej, która odziedziczyła tą
tradycję i kult z cywilizacji greckiej, w której kamienne kopce były symbolem
Hermesa, opiekuna dróg lądowych. Mit grecki opowiada, ze Hermes został
obrzucony przez sędziów kamieniami, wskazujących w ten sposób winnego zabójstwa
Argosa, olbrzyma o stu wiecznie czuwających oczach. Jednak badania
archeologiczne na Półwyspie Iberyjskim wskazują, że tradycja sypania przez
Rzymian przydrożnych kopców w tej części Europy ma swoje korzenie we wcześniejszej
kulturze celtyckich ludów iberyjskich.
Kopce z układanych, lub sypanych,
kamieni przetrwały, a nawet rozrosły się w szczególnie ważnych miejscach przy
drogach pielgrzymkowych, które wykorzystywały dawne trakty rzymskie. Powstawały
też nowe. Sypane były w miejscach, gdzie przy starożytnej drodze znajdowały się
ruiny ołtarza lub kaplicy poświęconej rzymskiemu bogu Merkuremu, opiekunowi
podróżnych. Tworzące je kamienie, przynoszone przez pielgrzymów nazywane są kamieniami
ofiary duchowej. Kiedy kamienie przykrywały już resztki pogańskiej budowli
stawiano na nich krzyż, by w ten sposób miejsce pogańskiego kultu kamieni i
dróg przenieść do wiary chrześcijańskiej. Sypano je również na tak zwanych
Wzgórzach Radości, czyli ostatnich wzniesieniach, z których widać już było
docelowe miejsce pielgrzymki. Taki kopiec znajdował się na Monte Gozo przed
Santiago de Compostela, ale został przysypany ziemią na początku lat 80-tych XX
wieku, podczas budowy wielkiego ośrodka dla pielgrzymów przed obchodzonymi w
1982 roku Światowymi Dniami Młodzieży. Na tak powstałym wzgórzu, obrośniętym już
trawą i krzewami, postawiono Pomnik Pielgrzymów – Monumento de los Peregrinos.
Rytuał pielgrzymi nakazywał żeby
kamienie rzucano w tych miejscach niesione były od samego początku pielgrzymiej
wędrówki. Zostawione, po wielu dniach wędrówki, symbolizowały pozbycie się
ziemskich przywar, grzechów i oczyszczenie przed ostatnimi etapami pielgrzymki.
Modlitwa pod krzyżem służyła do okazywania pokory, składania lub spłacania
obietnic. Te szczególne miejsca, w odróżnieniu od innych zwykłych kopców,
nazwane zostały humilladeros czyli miejsca upokorzenia.
Humilladeros
Kopiec z krzyżem usypany z
przyniesionych przez wędrowców kamieni to dla każdego pielgrzyma święte miejsce
kultu, obciążone nie tylko tradycją historyczną, stanowiącą element
wielowiekowego rytuału na pielgrzymiej drodze, ale też miejscem o głębokim
znaczeniem duchowym, miejscem, w którym możemy poczuć wewnętrzny pokój i modlić
się w harmonii z Bogiem.
Choć dokładne ustalenia
pochodzenia i uwarunkowań lokalizacji tych miejsc pozostaje tylko hipotezą
historyczną, wiadomo, że od wieków były one przedmiotem pielgrzymek, obrzędów i
strefą składanych obietnic nie tylko w chrześcijaństwie, ale także w poprzednich,
pogańskich religiach i kulturach. Starożytna tradycja mówi, że jeśli miało się
składać przysięgę, najlepiej było rzucić kamień na kopiec, jako trwały symbol
wieczności obietnicy.
Zachowało się kilka kopców
zwieńczonych krzyżem (cruceiro), które pielgrzymi traktują jako ważne miejsce
na trasie ich wędrówki. Najbardziej znanym jest kamienny kopiec o nazwie Cruz
de Ferro, znajdujący się na najwyższym punkcie Camino Frances, na wysokości
1504 m n.p.m. na Monte Irago w górach Montes de Leon. Na szczycie tego
największego milladoiro ustawiony jest na wysokim drewnianym słupie metalowy
krzyż.
Zachował się też humilladero niedaleko San Justo de la Ortega w górach Sierra de Atapuerca.
Bardziej współczesny jest niewielki kopiec kamienny z metalowym krzyżem znajdujący
się w miejscu o nazwie San Bol.
Kilka kilometrów za Leon, w miejscu dawnego
humilladero, powstała najpierw kaplica, a potem sanktuarium poświęcone Virgen
del Camino (Matce Bożej Opiekunce Drogi), w którym ołtarz, dla upamiętnienia znajdujacego się w tym miejscu kopca, obudowany został surowo przyciętymi kamieniami
