Opowieść trzydziesta czwarta – drogi, którymi wędrował św. Jakub Starszy Apostoł

Między I w. p.n.e. a III w. n.e na terenie Półwyspu Iberyjskiego, zwanego wtedy Hispania, Rzymianie wybudowali sieć dróg tworzących połączenia między miastami i obozami wojsk rzymskich (municipia i castra romana).

Rejestr dróg o nazwie Itinerarium Antonini, wraz z odległościami i miejscami postojów z mapą Cesarstwa Rzymskiego, powstał w III w. n.e. Zachowała się XIII wieczna kopia tej mapy zwana Tabulą Peutingera. Na terenie Półwyspu Iberyjskiego przedstawia  ona układ 34 głównych odcinków dróg -  cursus publicus.   

Cesarstwo Rzymskie, głowne drogi,

 Tabula Peutingera fragment oryginału,

 Tabula Peutingera rekonstrukcja mapy Pólwyspu Ibreyjskiego,

Półwysep Iberyjski, drogi rzymskie,

Drogi, którymi wędrował św. Jakub Starszy Apostoł  

Nie są znane wszystkie miejsca, w których ewangelizował św. Jakub, wraz z siedmioma meżami apostolskimi.  Legenda podaje Oviedo, Iria Flavia, Dugium, Muxię i Sarragosę. W wielu innych miejscowościach są tradycje ich pobytu. Legenda wspomina, że po powrocie św. Jakuba do Jerozolimy, mężowie apostolscy zostali pierwszymi biskupami w starożytnej Hiszpanii.  Przemierzając terny na Półwyspie Iberyjskim musieli wędrować po rzymskich drogach.

Droga rzymska – Via romana

Siculus Flacus, główny cesarski inspektor dróg w I w. p.n.e. rozróżnia trzy typy dróg:

- Via Publicae i Militariae, pretorianskie lub konsularne, drogi publiczne o szerokości 3,5 do 5 m, budowane i utrzymywane na koszt cesarstwa i często nazwane imieniem inicjatora ich budowy. Były to też drogi o znaczeniu militarnym, pozwalajace na poruszanie się wojsk w szyku marszowym (trójkowym).

- Via Vicinalae, drogi o szerokości do 3,5 m, ogólnie dostępne łączniki między drogami publicznymi i miastami budowane i utrzymywane przez Pagi (lokalni zarządcy) i właścicieli domen. 

- Via Privatae, drogi prywatne utrzymywane przez właścicieli domen i latyfundiów, na które  dostęp jest ograniczony, uzależniony od decyzji właściciela.

Na wielu odcinkach szerokość dróg uzależniona była od natężenia ruchu i przy większych miastach ich szerokość wynosiła nawet kilkanaście metrów.

Przy drogach ustawiano kamienie milowe - milliarium (mila rzymska 1478,5 m) informujące o odległości do konkretnych miejsc. W inskrypcji wspomniano o nazwisku cesarza lub konsula, który zbudował drogę lub zarządził jej naprawę. 

milliarium

W miastach znajdowały się znaki drogowe w postaci marmurowych płyt z informacjami o trasach, zajazdach i odległościach.

Na skrzyżowaniach dróg budowano kapliczki poświęcone bóstwom Lares Compitales i Lares Viales, opiekunom dróg i ich rozstajów.

Alcántara rzymska świątynia Lares Viales

Wzdłuż głównych dróg znajdowały się stacje pocztowe i zajazdy (mansiones), w których zatrzymywali się kurierzy i oficjalni przedstawiciele władzy. Mogli zatrzymywać się też kupcy oraz zwykli podróżni, dla których poruszanie się po Viae Publicae było płatne. 

mansiones

Przy drogach wykonywano ujęcia wody i cysterny, wykorzystując lokalne źródła, lub sprowadzając wodę wodociągami z pobliskich źródeł lub rzek 

Przez rzeki budowane były mosty kamienne i drewniane. Wiele kamiennych rzymskich mostów zostało przebudowanych w okresie średniowiecza.

Sasamon, most rzymski

Frias, most rzymski

Konstrukcja rzymskiej drogi składała się z trzech zasadniczych warstw:

- podbudowa (statumen) z grubego kamienia łączonego zaprawą,

- warstwa drenażowa (rudus),  z średniej wielkości tłucznia

- warstwy nośnej (nuclues) ze żwiru łączonego zaprawą,  stabilizującej konstrukcję drogi,

- nawierzchnia, wykonana z płyt kamiennych granitowych lub bazaltowych, albo z drobnego żwiru wymieszanego z piaskiem,

Na terenach gliniastych, bagnistych, lub na grubej warstwie ziemi rolnej, pod podbudowę układano warstwę dużych płaskich kamieni, zapobiegających osiadaniu drogi w miękkim podłożu. Grubość warstwa w niektórych miejscach dochodziła do 1,5 m.

W terenach górskich lub skalistych często wyrównywano istniejącą warstwę skały dla stworzenia nawierzchni drogi.

konstrukcja drogi z nawierzchnią kamienną

konstrukcja drogi z nawierzchnią żwirową

Po upadku Cesarstwa Rzymskiego, kiedy na terenie Półwyspu Iberyjskiego powstało Królestwo Wizygotów, w VIII w. arabskie i berberyjskie Al Andaluz oraz niewielkie państwa chrześcijańskie (Asturia, Navarra, hrabstwo Barcelony), które powoli zaczęły odzyskiwać tereny półwyspu zajęte przez muzułmanów, zmieniły się kierunki połączeń komunikacyjnych i wiele dróg budowanych przez Rzymian poszło w zapomnienie.  Tylko kilka z nich, po odkryciu grobu św.Jakuba, zaczęli wykorzystywać pielgrzymi 
wędrujący masowo  do Santiago de Compostela.

Drogi rzymskie na Camino de Santiago 

Niektóre główne rzymskie drogi, których fragmenty zachowały się do dzisiaj oraz te po których prowadzą drogi św. Jakuba na Półwyspie Iberyjskim:  

- Via Augusta będąca przedłużeniem Via Domitia, z Col de Panissars w Pirenejach przez Tarraco (Tarragona) , Hispallis (Sevilla) do Gades (Cadyks). Nazywana też jest Via Herculea, była główną drogą łączącą Półwysep Iberyjski z Rzymem.

- Via XXV z Emerita Augusta (Merida), do Cesaraugusta (Zaragoza), prowadząca w poprzek Półwyspu Iberyjskiego,

-  Iter ab Emerita Asturicam, z Gades (Cadyks)  przez Hispallis (Sevillę)  do Asturica Augusta (Astorgi),  którą Rzymianie transportowali złoto wydobywane w kopalniach Las Medulas. W średniowieczu została nazwana Via de la Plata (srebrna droga),

- Via XIX i XX Ab Baracara Asturica Brigantium z Brigantium (Braga) do (La Coruna), którąod średniowiecza, pielgrzymi z Portugalii i przypływający do La Coruna  wędrują  do Santiago de Compostela.

- Viae XXXII Ab Asturica Tarraco łącząca Tarraco (Tarragona ) z Asturica  Augusta (Astorgą), którą od Toledo, przez Avila, do Astrgi przebiega  Camino de Santiago de Levante zaczynająca się w Walencji.

- Viae XXXIV  Ab Asturica Burdigalam,  z Bordeaux przez Pamplonę, Burgos do Astorgi,  którą na dużych odcinkach, od XI w. przebiega szlak pielgrzymkowy Camino Frances  

Hiszpania, Camino de Santiago, mapa

 Tierra de Campo ślad rzymskiej drogi

Astorga, prace archeologiczne przy rzymskiej drodze