Opowieść dwudziesta pierwsza – Memorial Fosas de la Sierra del Perdon

Alto del Perdon wita wędrowców pomnikiem pielgrzymów zbudowanym przez Towarzystwo Przyjaciół Camino de Santiago. Twórca pomnika Vicente Galbete pokazał karawanę pielgrzymów z różnych okresów historii, składająca się z 14 figur, wędrowców poruszających się pieszo i konno, z  osłami i z psem. Na pomniku jest napis: 

gdzie ścieżka wiatru przecina się z gwiazdami 

(donde Se cruza El Camino del viento El de las Estrellas). 

Alto del Perdon Pomnik pielgrzymów 

Alto del Perdon widok w kierunku Puente la Reina i doliny Ebro 

Nie zawsze ludzie przybywający na Alto del Perdon byli tak radośni jak pielgrzymi fotografujący się przy tym pomniku i patrzący na południe w kierunku doliny rzeki Ebro.

W listopadzie 2017 r. powstał na południowym stoku przełęczy Alto del Perdon kamienny okrąg składający się z 19 kamieni  i jednego, w kształcie stelli stojącego po środku okręgu. Opowiadanie o tym jest tematem trudnym i chcę zachować obiektywizm opisu, bez jego komentowania.

Memorial Fosas de la Sierra del Perdon

Jest to pomnik ustawiony przez grupę mieszkańców z różnych miast Nawarry tworzących nieformalna organizację Grupa Fosas Sierra del Perdon, symbolicznie upamiętniający 80 osób pomordowanych przez Falangistów w Sierra del Perdon i 13 osób zabitych w Saragossie, w czasie Hiszpańskiej Wojny Domowej w latach 1936 – 1937.  Kamienie symbolizują 19 miejscowości położonych wokół Sierra del Perdon, z których zabrano do więzienia w Pamplonie mężczyzn współpracujących z republikanami, a następnie po kilkanaście osób wywożonych w różne miejsca i rozstrzelanych.  Zginęły w ten sposób 93 osoby z Larraga, Olite / Erriberri, Berbinzana, Pitillas, Allo, Artazu, Cárcar, Lumbier / Irunberri, Lodosa, Ibero, Estella / Lizarra, Cirauqui, Cáseda, Tam Aibar, Cenza de Olza, Puente la Reina / Gares i Pampeluna / Iruña.

Monolit w środku, wyrzeźbiony przez Pello Iraizoza, wyróżnia się motywami opartymi na motywach z Gerniki Pablo Picassa, uzupełnione gwiazdkami symbolizującymi ilość zabitych osób.  

Memorial Fosas de la Sierra del Perdon monolit symbolizujący ilość osób zabitych

Memorial Fosas de la Sierra del Perdon 

Memorial Fosas de la Sierra del Perdon 
kamień zupamietniający miejscowości

Przez blisko osiemdziesiąt lat nie publikowano nic na ten temat, nie wiadomo było, gdzie ofiary tej zbrodni zostały pochowane, a ludzie bali się o tym mówić. 

Dopiero kilka lat temu Tomás Ruiz Zabalza, jako pierwszy opowiedział o rozstrzelaniu 27 listopada 1936 r. w El Perdon 14 republikanów. Tomás miał wtedy17 lat i w cudowny sposób przeżył.  Wspominał, że w kabinie ciężarówki więziennej, gdzie był obok reszty mężczyzn z Olite, w tym jego ojca Constancio i wuja Jesúsa Zabalzy, słuchał opowieści o tym, jak co noc przez miasta przejeżdżała „ciężarówka-zabójca” przewożąca więźniów, których, podobnie jak w przypadku jego ojca, władze wcześniej informowały, że są wolni, chociaż przewożeni podejrzewali już, że ich miejscem docelowym będzie kamieniołom położony dziesięć kilometrów na południe od Pampeluny, w paśmie górskim El Perdón. 

Członkowie rodzin nie zostali poinformowani o śmierci bliskich, kiedy, podobnie jak w przypadku matki Thomasa, poszli na zwykłą wizytę do więzienia i odkryli, że ich krewni nie wrócili do wioski i nikt nie wie co się z nimi stało. Dopiero później niektórzy z nich znaleźli listy pożegnalne wśród rzeczy, które zebrali z więziennego lochu. 

W Hiszpanii jest to nadal trudny temat do rozmów i publikacji. W dalszym ciągu istnieją organizacje o skrajnym nastawieniu zarówno prawicowym i jak i lewicowym. W 2018 r. na kamieniach pomnika wymalowano symbole prawicowej „Falangi”.  

Kilkadziesiąt lat braku dostępu do dokumentów oraz dezinformacje prowadzona zarówno przez ugrupowania lewicowe i prawicowe, nie tylko w Hiszpanii, na temat Wojny Domowej spowodowały, że odtworzenie prawdziwego wizerunku i prawdziwej historii tego okresu jest bardzo trudne.