Opowieść pięćdziesiąta siódma – Logroño świętuje i bawi się

Planując pielgrzymkę do grobu świętego Jakuba Drogą Francuską warto uwzględnić w Logroño krótki odpoczynek i przyjść w takim terminie, kiedy mieszkańcy tego miasta mają okazję i sposobność by świętować, bawić się, smacznie jeść i pić dobre wino. A dzieje się to kilka razy w roku.

Po uroczystościach Wielkiego Tygodnia i Swiąt Wielkanocy, około 11 czerwca, całe Logroño przygotowuje się do jednego z najbardziej wyjątkowych tygodni w roku: to czas fiesty San Bernabé, podczas której na kilka dni całe miasto powraca do szesnastego wieku, by ponownie stawić opór francuskiemu oblężeniu. Podczas tych uroczystości, ogłoszonych w 2015 r. jako „Festiwal Turystyczny o Znaczeniu Krajowym”, odtwarzane są historyczne zdarzenia z 1521 r. z francuskiego ataku na Logroño i ze zwycięskiej obrony przez jego mieszkańców. Bogaty program festiwalu obejmuje ponad 300 różnych przedsięwzięć kulturalnych, religijnych, inscenizacji i rekonstrukcji historycznych, w którym nie zabrakło również atrakcji kulinarnych dla uczestników i gości oczekujących nie tylko strawy duchowej.

Logroño, rekonstrukcja historyczna oblężenia w 1521 r.

Logroño, rekonstrukcja historyczna oblężenia w 1521 r.
Przemarsz zwycieskich wojsk przy bramie Revelin

11 czerwca restauratorzy i właściciele barów z Calle del Laurel i sąsiednich uliczek, by upamiętnić historyczną obronę miasta i uroczyste przywitanie zwycięzców, rozdają ponad 20 000 porcji „pintxos Bernabé”, czyli przekąsek świętego Barnaby przygotowanych z porcji pstrąga łososiowego, cebuli, pomidorów, czosnku, liści laurowych, szynki i oliwy, które wraz z winem z regionu La Rioja i Zurracapote lub Calimotxo, składają się na najsłynniejszą degustację gastronomiczną w całej prowincji La Rioja.

Obrona Logroño

Był rok 1521. Od wielu lat trwała wojna między królem Hiszpanii Karolem I a królem Francji Franciszkiem I popieranym przez mieszkańców Navarry, którzy chcieli w ten sposób odzyskać swoje królestwo zagarnięte przez Kastylię i Aragonię (tzw. Conquista de Navarra) w 1512 r. Pod mury Logroño dotarła armia 30 000 francuskich żołnierzy dwodzona przez genereała André de Foix, pana Lesparre. W mieście było tylko 4000 żołnierzy kastylijskich, pod dowództwem księcia Nájera, stawiających zaciekły opór. Generał francuski był mało doświadczonym dowódcą, plotki mówiły, że funkcję tą otrzymał dzięki swojej siostrze, Françoise de Foix, która była metresą króla Francji Franciszka I Walezjusza.  Oblężenie rozpoczęło się 25 maja, jak mówi legenda: „Po tym, kiedy żołnierze zatrzymali się w Los Arcos a potem je zburzyli, co dało mieszkańcom Logroño czas na zdobycie pożywienia i przygotowanie obrony miasta”, a zakończyło się 11 czerwca, w Dzień Świętego Barnaby Apostoła.

Przez 17 długich dni oblężenia mieszkańcom i broniącym miasta żołnierzom wyczerpały się zgromadzone zapasy jedzenia. Pierścień wojsk francuskich otaczający Logroño nie był bardzo szczelny, do czego na pewno przyczyniło się doskonałe wino z regionu La Rioja, które oblegający zabierali od okolicznych producentów jako kontrybucję wojenną Mieszkańcy Logroño skwapliwie korzystali z tego i uzupełniali kończące się zapasy połowami ryb z płynącej pod murami miasta rzeki Ebro. Resztkami ryb karmili kilka ostatnich krów, które po tym „nie krowim” jedzeniu puchły, przyjmując niespotykany kształt i wielkosć. 10 czerwca, dzień przed ostateczną bitwą, połów ryb był niezwykle obfity i wieczorna huczna kolacja dodała sił i wigoru obrońcom Logroño, którzy postanowli zakpić z żołnierzy francuskich. Wykorzystując tradycyjne zwyczaje z zabaw ludowych i kultywowanych legend o żyjacych tutaj olbrzymach, ubrani w długie opończe założyli szczudła i poganiając przed sobą ostatnią, jaka została, spuchniętą krowę, wyszli na łąkę między murami a rzeką Ebro. Widok „gigantes” i odgłosy wcześniejszej uczty wprowadziły w osłupienie oblegające miasto wojska.

Żołnierze uwierzyli, że wszyscy mieszkańcy Logroño, w tym zwierzęta, są nadludzcy. Cel, jakim było zasianie strachu w szeregach wroga, a tym samym zdemoralizowanie żołnierzy francuskich, został osiągnięty.  Następnego dnia, 11 czerwca, w dzień swięta San Bernabé, wczesnym rankiem, ku wielkiemu zaskoczeniu Francuzów, na horyzoncie pojawił się kilkutysieczny oddział wojsk kastylijskich. Na ten widok obrońcy wyszli z miasta przez bramę Revelin i uderzyli na żołnierzy francuskich szykujących się do odparcia ataku wojsk kastylijskich. 

Logroño, bitwa pod brama Revelin w 1521 r., obraz z XIX w. 

Po kilkugodzinnej bitwie, mimo liczebnej przewagi Francuzów, Logrończycy odnieśli zwyciestwo, a nieprzyjaciel w popłochu wycofal się na wcześniej zajęte tereny Navarry. Czekające, na powracających do miasta zwycięzców, kobiety przywitały jak należy: Reparto del Pez, czyli chlebem, rybą i winem. 

Logroño, brama Revelin 

Rok później Justicia y Regimiento (Rada Miasta) Logroño na uroczystym posiedzeniu przyjęła San Bernabé na patrona miasta i dla pamięci przyszłych pokoleń we wspólnym ślubowaniu ustanowiła dzień jego swięta – 11 czerwca – świętem mieszkańców miasta. Ustalono także program uroczystości, który tylko z niewielkimi zmianami jest realizowany do dzisiaj.

Fiesta San Bernabé

Fiesta trwa trzy dni i oprócz wydarzenia historyczno – kulturalnego ma wymiar religijny. Rozpoczyna się mszą i procesją w wigilię święta Świętego Barnaby Apostoła.  San Bernabé, mimo, że jest patronem miasta, nie ma swojego kościoła w Logroño. Procesja, która rozpoczyna trzydniowe uroczystości ma czteroletni rotacyjny cykl, w czasie którego odwiedzane są wszystkie kościoły w historycznej części miasta. W pierwszym roku procesja przechodzi z kościoła Santiago el Real do kościoła Santa Maria del Palacio, następnego od Santa Maria del Palacio do kościoła San Bartolomé, w trzecim roku do konkatedry Santa Maria de la Redonda a w czwartym z powrotem do kościoła Santiago el Real. Tej nocy mieszkańcy palą ogniska, a o północy biją dzwony wszystkich kościołów.

Logroño, procesja San Bernabé

Dzień obchodów święta San Bernabé rozpoczyna się wystrzeleniem dymnej racy z budynku ratusza, skąd rusza procesja „banderazos”, czyli flagi miasta. Tradycja banderazos jest najstarszym elementem z uchwalonych w 1522 r. obchodów tego święta. Głównym znakiem flagi jest Krzyż św Andrzeja, nadany miastu przez króla Fernando III Świętego za pomoc mieszkańców Logroño w zdobyciu miasta Baeza w 1227 r . Procesję prowadzi burmistrz niosący flagę miasta, który trzykrotnie: w łuku triumfalnym San Bernabé ustawionym w miejscu nieistniejacej już „Puerta de la Herventia”, u bram szpitala Generał La Rioja, gdzie kiedyś była Puerta de San Francisco i przy Puerta del Revellín, wykonuje nią wielkie koła symbolizujące przyznane przez króla fueros, czyli praw określajacych przywileje, niezawisłość i władzę mieszkanców. 

Logroño, procesja banderazos  Burmistrz Miasta wykonuje koła flagą miasta

Następnie w konkatedrze Santa Maria de la Redonda odprawiana jest msza święta za zmarłych obrońców miasta. Punktem kulminacyjnym fiesty San Bernabé jest rekonstrukcja historyczna udekorowania przez króla Carlosa V w 1523 r. tarczy herbowej Logroño trzema fleur-de-lis ku pamięci i w uznaniu heroicznej obrony miasta.  Po południowym lanchu odbywa się corrida z czterema bykami, podczas której, zgodnie z tradycją, tylko dwa z nich są zabijane.  Wieczorem Burmistrz Miasta, wraz ze wszystkimi  restauratorami i właścicielami barów z Logroño, zaprasza mieszkańców i gości na „pintxos Bernabé”. Głównym miejscem fiesty staje się wtedy najsłynniejsza gastronomiczna ulica Logroño, a może i całej Hiszpanii – Calle del Laurel, gdzie na długosci około 200 m znajduje się 60 różnego rodzaju lokali gastronomicznych. 

Logroño, Calle del Laurel

12 czerwca Radni Miasta rozdają chleb, wino i gulasz przyrządzony z mięsa byków zabitych dzień wcześniej na corridzie. Radni, po zakończenu pracy w charakterze kelnerów, sami stają się gośćmi Burmistrza Miasta, ale jak przystało na zacnych, godnych i bogatych przedstawicieli mieszkańców, zasiadają do „uczciwego posiłku z cielęciny i udka z baraniny oraz bekonu z wołowiny i wielu różnych przysmaków”

Pincho Bernabé

„Bernabé” to przekąska, po baskijsku zwana pintxo, opracowana i wykonana przez najsłynniejszego szefa kuchni w Logroño, współzałożyciela Bractwa Ryb – Cofradia la Paz, Lorenza Cañasa, zainspirowanego kilkusetletnią tradycją poczęstunku rybami,chlebem i winem w dniu 11 czerwca, w święto Barnaby Apostoła.
Przekąska składa się z pstrąga łososiowego, pochodzącego z hodowli ryb w regionie  La Rioja, cebuli i pomidorów z tutejszych upraw oraz oliwy z oliwek (extra virgin) i z szynki. Towarzyszy jej, jak mogłoby być inaczej, kromka chleba i kieliszek (a bardziej dzbanek, jak w tradycyjnym poczęstunku) wina. Przygotowanie przekąski polega na karmelizacji cebuli przez 5-6 godzin, która stanowi podkład, na którym umieszcza się dobrze oczyszczony filet z pstrąga wcześniej podgrzany w piekarniku, a na wierzch wylewa sos pomidorowy z oliwą z kawałkami szynki. Podawana jest w małej misce z widelcem. 

Pincho Bernabé z tradycyjnym dzbankiem wina

Rada miasta Logroño chce, aby „Bernabé” stał się symbolem miasta, i co roku 18 czerwca organizuje dzień warsztatów, w którym najsłynniejszy szef kuchni Lorenzo Cañas, twórca przekąski, pokazuje zaproszonym restauratorom i hotelarzom proces jej przygotowywania. W 2015 r. Lorenzo Cañas otrzymał złoty medal miasta Logroño, a 2018 r. jego Pincho Bernabé prezentowane było na Międzynarodowych Targach Turystycznych. 

Lorenzo Cañas, zdjęcie z serwisu La Rioja 2015 r. 

Brama Bernabé

Ażurowa, łukowa konstrukcja owinięta łańcuchami z gałązek bukszpanu powstaje w przeddzień fiesty San Bernabé, na początku Calle Portales, w miejscu nieistniejącej już „Puerta de la Herventia”, w dawnych murach obronnych miasta. Wykonana pierwszy raz na powitanie króla Karlosa V, który odwiedził miasto w 1523 r. w podzięce za udział w zwycięskiej wojnie z wojskami francuskimi i sprzymierzonymi z nimi wojskami navarryjskimi.  Przez lata wytworzyły się szczególne rytuały zwiazane z tym miejscem. Uważa się, że para zakochanych musi trzykrotnie przejść przez bramę trzymając się za ręce, aby mieć szczęście w miłości. Dla wielu gości pamiątką ze święta San Bernabé jest gałązka zerwana z dekoracji filarów bramy, co powoduje, że pod koniec uroczystosci nie ma po dekoracji żadnego śladu.

Logroño Calle Portales, Brama Bernabé

Święty Barnaba

Żyd z rodu Lewiego, urodzony na Cyprze, kuzyn św. Marka Ewangelisty. Nazywał się Józef, lecz apostołowie nadali mu imię Barnaba. Był jednym z pierwszych nawróconych, który rodzącemu się Kościołowi oddał dochód ze sprzedaży swojej posiadłości. Uchodził za przekonującego mówcę, a wsławił się przemową uwiarygodniającą nawrócenie św. Pawła, z którym później był ewangelizatorem we wspólnotach pogan, działając w Antiochii i na Cyprze. Brał udział w pierwszym soborze w Jerozolimie, a później przyłączył się do przepowiadania Marka. Według apokryficznej tradycji został ukamienowany na Cyprze około 60 roku.

Jest przedstawiany w tunice i płaszczu, może mieć gałązkę palmową oraz atrybuty biskupie.

Patron Florencji i Mediolanu i Logroño

Wspomnienie liturgiczne w Kościele katolickim obchodzone jest 11 czerwca.

Cerkiew prawosławna wspomina apostoła Barnabę dwukrotnie:

11 czerwca, a 24 czerwca według kalendarza gregoriańskiego,

4/17 stycznia (Sobór siedemdziesięciu apostołów), tj. 17 stycznia.

Logroño, święty Barnaba Apostoł 

Nota historyczna

Podbój Navarry – Conquista de Navarre

Po zakończeniu w 1942 r. rekonkwisty terenów zajętych na Półwyspie Iberyjskim od VIII w. przez muzułmanów, rozpoczął się proces tworzenia jednolitego państwa pod rządami Królów Kastylijskich. Pod koniec XV w. cztery królestwa znajdowały się na Półwyspie Iberyjcki: Kastylia, Aragonia, Navarra i Portugalia. Ferdynand II był równocześnie królem Kastylii i Aragonii. Królestwo Navarry, historycznie i kulturowo było bardziej związane z północnymi terenami Pirerenów w księstwach Gaskonii i Akwitanii będacych częścią królestwa Francji, niż z Kastylią, z którą przez prawie cały okres swego istnienia toczyło wojny personalne i terytorialne. Kiedy w 1511 r . Papież Juliusz II ogłosił Świętą Ligę przeciwko Francji, Ferdynand II wykorzystał to jako pretekst do ataku na Nawarrę, kiedy jej potencjalny obrońca Francja, była uwikłana w walki z Anglią i armią włoską Ferdynanda.

Konkwistę królestwa Nawarry Ferdynand II rozpoczął w 1512 r., a po kilku próbach odzyskania Navarry przez wojska francusko-navarryjskie, jego wnuk i następca Karol V  zakończył podbój w 1524 r., zajmując Górną (iberyjską) i Dolną (Gaskońską) Navarrę. Starcia z powstańcami navarryjskimi ustały dopiero w 1528 r., kiedy wojska hiszpańskie wycofały się z Dolnej Nawarry. Traktat z Cambrai między Hiszpanią i Francją w 1529 r. przypieczętował podział Nawarry wzdłuż Pirenejów. Górna Navarra została włączona do Królestwa Hiszpanii, a Dolna Navarra, pozostała zależnym od Francji królestwem, rządzonym przez Dom Albretów. Od 1589 r. znajdowała się w unii personalnej z Francją, a w 1620 r. została anektowana przez Francję.

Monolit ku pamięci obrońców niepodległości Nawarry, 
na miejscu castilo Maya zburzonego przez Kastyliczyków w 1522 r.