Opowieść pięćdziesiąta trzecia – Juego de la Oca czyli Gra w Gęsi

Trasa Camino Frances w Logroño po przekroczeniu Rio Ebro prowadzi ulicami starego miasta .  Z Calle Ruavieja szlak wchodzi na Plaza del Juego de la Oca na zamknięciu  którego widać Źródło Pielgrzymów  - Fuente de los Peregrinos i średniowieczną bryłę kościoła św. Jakuba – iglesia Santiago el Real.

Logroño, Plaza del Juego de la Oca i iglesia Santiago el Real

Plaza del Juego de la Oca

Przez plac trasę Camino Frances wyznacza 7 kamiennych kości do gry, za którymi, na pokrywajacych plac płytach o powierzchni 150 m² wymalowanych jest wiele ponumerowanych symbolicznych obrazów budynków, mostów i … gęsi.  Miejsce tej plenerowej ekspozycji wzdłuż której przechodzą pielgrzymi,  nie jest przypadkowe.  Obrazki namalowane w 1991 r. przez Ricardo Gonzáleza z Sorii we współpracy z Félix Reyes i Pepe Iglesias przedstawiają średniowieczną Grę w Gęsi – Jugeo de la Oca, która jak głosi legenda, była obrazkowym przewodnikiem po Camino Frances.

Logroño, Plaza del Juego de la Oca

Logroño, Plaza del Juego de la Oca, symbole Gry w Gęsi

Gra zawiera 63 pola ułożone w spiralę. Pola zawierają schematyczne obrazki głównych miejsc przez które pielgrzymi zmierzali i nadal zmierzają do Santiago de Compostela. Na kilku polach namalowane zostały gęsi.  Nawiązuje to do „El Camino de las Ocas”, czyli szlaku przelotów dzikich gęsi majacych swój stały szlak przez Navarrę, Kastylię i Galicję, skąd kierują się dalej na południe w kierunku Afryki. Trasą ich przelotu kierowali się pierwsi pielgrzymi zza Pirenejów zmierzający do grobu św. Jakuba Starszego Apostoła.  

Klucz gęsi

Gra w Gęsi 

Istnieją kilka wersji pochodzenia tej gry:

Najstarsza wersja gry spiralnej mogła powstać około 1200 lat p.n.e. podczas 10 letniego oblężenia Troi, wypełnionego długimi okresami bezczynności i tesknoty za domem. Teoria ta opiera się na układzie rysunków na tzw. dysku z Faistos, datowanym na drugie tysiąclecie p.n.e., odnalezionym w ruinach pałacu na Krecie. Dysk z Fajstos jest okrągłą glinianą płytą o średnicy 16 cm. Obie strony dysku zawierają spiralne ścieżki, które mają  30 i 31 pól z różnymi rysunkami, wśród których są sylwetki ośmiu ptaków, porównywanych do gęsi, a także podobizny mężczyzn, kobiet, dzieci, ryb, kwiatów i różnych użytkowych przedmiotów. W ostatnich latach, po analizie symboli, naukowcy zaczęli przypisywać mu przeznaczenie dla kultów religijnych. 

Dysk z Fajstos

Najstarsze pisemne przekazy o powstaniu Gry w Gęsi pochodzą z XVI w. z dworu Medyceuszów we Florencji, skąd miedzy 1574 a 1587 r. trafiła jako podarunek na hiszpański dwór Filipa II.  W Anglii wzmiankowana w 1597 roku przez Johna Wolfa w Stationer's register. We Francji wzmiankowana w 1612 roku jako gra, przy której dziecię królewskie lubiło odpoczywać. Zyskała wielką popularność w epoce w której powstała, dzięki konstrukcji dającej wielką liczbę scenariuszy, zależnej jedynie od wyobraźni autora planszy.

Teoria, która wiąże Grę w Gęsi z Camino de Santiago, łączy jej powstanie z zakonem Templariuszy, którzy od XII w. mieli swoje komandorie i siedziby na terenie Półwyspu Iberyjskiego i podobnie jak w Ziemi Świętej, gdzie zakon powstał, chronili wędrujących pielgrzymów przed atakami Saracenów. Uważa się, że pielgrzymi nie mieli map i aby dotrzeć do Santiago de Compostelakierowali się naturalnymi wskazówkami. W ciągu dnia podążali „Trasą gęsi” a nocą „Drogą gwiazd”. Królowie Sancho III El Mayor i Alfonso I rozpoczęli  budowę osad, miejscowości, mostów, szpitali i klasztorów ułatwiających wędrówkę. Powstały w tym czasie Przewodnik dla pielgrzymów - Liber Peregrinationis, napisany przez francuskiego mnicha Aymeric Picard, był dostępny tylko dla najbogatszych i umiejących czytać po łacinie. 

Idea stworzenia prostego, obrazkowego przewodnika przez  główne miejsca na Camino de Santiago stała się oczywista a forma gry pozwalała łatwiej zapamiętać trasę. Podobno inspiracja dla stworzenia planszy spiralnej gry przez Rycerzy Zakonu Świątyni nazwanych Templariuszami powstała jeszcze w Palestynie. Była nią gra-zabawa ze „Skorupą Nautilusa”, którego muszla wewnątrz podzielona jest na 63 segmenty, dokładnie tyle ile pół utworzonych zostało w Grze w Gęsi.  

Muszla głowonoga Nautilus Pompilius 

Według Carlosa Sancheza-Montañy, specjalisty od architektury romańskiej, tablica jest mapą, którą dziś możemy zrozumieć jako obrazkowy przewodnik turystyczny. Prowadzi nas przez starożytną „Callis lanus”  między Cabo de Creus i Touriñan  Trasa została podzielona na 63 etapy (po 15 mil), które odpowiadają 63 etapom „Gry gęsi”. Z powodu chrystianizacji i transformacji tej drogi ludzie, którzy znali oryginał, postanowili zachować go w formie gry planszowej. Aby upewnić się, że pielgrzymi dotrą do Santiago bezpiecznie, twórcy gry uwzględnili szereg niebezpieczeństw, które według Sancheza – Montaña odpowiadały tym znajdującym się po rzeczywistej drodze.

Najstarsza znana plansza gry pochodzi z 1640 r. Wykonana jest z intarsjowanego i malowanego drewna weneckiego. Wariantów gry w gęś istnieje co najmniej kilka tysięcy. Plansze do gry często zawierają odniesienia do historii, architektury czy geografii kraju, w którym wydano planszę. Na przykład, Pah Pierre du Val, grawer królewski, opracował w 1660 roku planszę do gry w gęś jako "grę Francuzów i Hiszpanów w walce o pokój". W Mediolanie wydano jako dodatek do gazety "La Cicala Politica" planszę do gry w gęś ilustrującą proces zjednoczenia Włoch. Włoska plansza z 1809 r.  przedstawia historię świata od Adama i Ewy do zwycięstwa Jana III Sobieskiego pod Wiedniem.

Wenecja, drewniana plasza Gry w Gęsi, 1640 r. 

Francuska plansza Gry w Gęsi, Londyn Muzeum Brytyjskie

W Polsce najstarsza  plansza gry z 1721 r. znajduje się w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej. W 1909 roku lwowscy księgarze Seyfarth i Czajkowski wydali wariant gry w gęś nazwany Piast, zabawa historyczna podług Assarmota, w którym na planszy przedstawiono dzieje Polski, począwszy od legendarnych postaci Lecha, Kraka i Popiela, aż po królestwo Kongresowe. W okresie międzywojennym Marian Walentynowicz opracował planszę nazwaną Awantury arabskie, ilustrowaną rysunkami palm i budowli w stylu mauretańskim.

W 1962 r. Georges Dumoulin wyreżyserował film krótkometrażowy Le noble jeu de l'oie poświęcony dziejom gry w gęsi. Otrzymał specjalną nagrodę jury na Festiwalu Filmowym w Tours w 1962 r.

W telewizji hiszpańskiej przez wiele lat emitowany był teleturniej Wielka Gra w Gęsi.  

Co roku w miejscowości Alpartir odbywają się mistrzostwa świata w tej grze.

Przewodnik po Grze w Gęsi na Camino de Santiago.

Plansza ma  kształt kwadratowy ze spiralą, która jest podzielona na 63 kwadraty, ponumerowane od 1 do 63. Każde pole ma obraz i zasady. Są 24 pola przypisane szczególnemu znakowi i określonej zasadzie. Pozostałe pola są różne i mogą przedstawiać  różne motywy.

Podróż w jedną stronę stanowią 32 pierwsze pola, które reprezentują 32 etapy Camino. Podróży powrotnej  odpowiadają 33 do 63 odcinków.

W grze bierze udział od 2 do 6 graczy, przesuwających  swoje pionki według ilości oczek wyrzuconych dwoma kościami. Od 60 pola rzuca się tylko jedną kością.

Współczesna plansza Gry W Gęsi na Camino de Santiago

Znaki szczególne.

Gęś - pola: 5, 9, 14, 18, 23, 27, 32, 36, 41, 45, 50, 54, 59 i 63.

Kiedy gracz wchodzi do jednego z tych pól, przesuwa się do następnej gęsi i ponownie rzuca kostką, mówiąc „od gęsi do gęsi rzucam kośćmi”  W niektórych wersjach należy również spojrzeć na dziób gęsi, który pokazuje kierunek ruchu do przodu lub do tył. Można pozostać na polu jeśli ma ono nieparzystą liczbę.

Mosty- pola 6 i 12 lub w 2 i 12

Jeśli gracz trafi na mostek,  przesuwa się na drugi most, a kości są ponownie rzucane, mówiąc „od mostu do mostu i rzucam, ponieważ nurt mnie zabiera”. jeśli wpada w pole 6, przechodzi do 12, a jeśli wpada w 12, wraca do 6, w obu przypadkach ponownie rzucając kostką.

Karczma - pole 19. 

Kiedy gracz wpada w to pole, tracone są 2 kolejki rzutów, lub tyle ile dni jest zapisane w polu.

Studnia - pole 31.

Kiedy gracz wpada w to pole, zwykle tracisz 2 tury lub pozostajesz graczem bez gry, dopóki kolejna nie spadnie na to miejsce. A jeśli grają tylko dwie osoby, a drugi gracz wpada w czaszkę i zaczyna od początku, kara za brak gry zostaje unieważniona i kontynuuje się normalną grę, opuszczając pole wykonując rzut kośćmi.

Kości - pola 26 i 53.

Kiedy gracz wchodzi w jedno z tych dwóch pól, liczby, które pojawiają się są dodawane. Istnieją inne wersje, w których przesuwa się lub wraca do drugiego pola z tym samym rysunkiem i rzuca ponownie, mówiąc „Od kości do kości rzucam, ponieważ mnie dotknęła”

Jeśli gra się dwiema kośćmi, dodatkowa reguła jest stosowana tylko na początku gry. Jeśli rzucisz sumę 9, gdy jesteś w polu początkowym, przejdziesz do pola, które pokazują kości:

jeśli kości mają 5 i 4, przechodzisz do pola 53

jeśli kości mają 3 i 6, przechodzisz do pola 26

Labirynt -  pole 42,

gdy gracz wpada do labiryntu, wraca do pola 30. Często mówi się: „Od labiryntu do 30”. W innych wersjach nie możesz iść naprzód, dopóki nie otrzymasz określonej liczby z rzutu kosćmi.

Więzienie - pole 52

zazwyczaj czeka się 3 zmiany. W innej wersji jeśli gracz wpadnie do więzienia, pion pozostaje unieruchomiony, dopóki inny gracz tam nie wpadnie i uwolni cię, pozostawiając siebie w pułapce.

Czaszka lub śmierć - pole 58,

gdy gracz wpada w pole z czaszką lub śmiercią, zaczyna od nowa od pola startowego. Dodaje się, że dwóch ostatnich przegranych będzie słuchać tego, co mówią pierwsi dwaj zwycięzcy

Katedra albo Ogród Gęsi - pole 63

Aby dostać się do tego pola, gracz musi uzyskać dokładne punkty za pomocą kości, lub cofając się o tyle pól, ile punktów wyrzuci. Jeśli dojdzie tam z gęsi w polu 59, musi ponownie rzucić kostką i odwrócić pola, które zaznaczy zgodnie z zasadą „Gęś do Gęsi rzucam, bo mnie dotyka”. Od pola 60 używana jest tylko jedna kostka.