Opowieść siedemdziesiąta pierwsza – legenda Virgen la Cueva

W miejscowości Nájera, bardzo blisko lewego brzegu rzeki Najerilla, znajdują się wzgórza zbudowane z warstw czerwonego piaskowca i gliny. Do dwóch z nich, o nazwie  El Castillo i Malpica, podziurawionych niewielkimi jaskiniami, przylega najstarsza część miasta, które w X i XI w. było stolicą Królestwa Nájera, obejmującego całą północną część Półwyspu Iberyjskiego. Tutaj znajdował się główny kościół królestwa – Santa María la Real, przyklejony do brunatnego koloru pionowego urwiska góry Malpica. Ufundowany został przez króla Sancho III el Mayor w 1043 r., po zwycięskiej nad muzułmanami w bitwie pod Tafalla. Kościół był wielokrotnie przebudowywany i rozbudowywany. Zatracił swój pierwotny, romański styl, z wyjątkiem niewielkiej zachodniej części dotykającej skalistego wzgórza, w której, pod dobudowanym gotyckim chórem, znajduje się Paateon Królów Navarry i przejście do niewielkiej jaskini.  Wewnątrz jaskini, na kamiennej ołtarzu, ustawiona jest rzeźba Matki Bożej z Jezusem siedzącym na Jej nodze.

Nájera, wzgórze Malpica

Nájera, kościół Santa Maria la Real

Nájera, przejście do Panteonu Królewskiego i do jaskini

Nájera, jaskinia Virgen la Cueva

Jaskinie

Wzgórze Malpica jest łatwo rozpoznawalne dzięki dużemu krzyżowi, który go wieńczy i bordowego koloru urwiskami, w którym znajduje się grupa jaskiń rozłożonych na kilku poziomach. Sztuczne jaskinie zaczęto budować w V w.,  jako schronienie podczas pierwszych najazdów plemion gockich na półwysep Iberyjski. W czasach inwazji arabskiej i późniejszego ich panowania, miejscowa ludność nadal zamieszkiwała te podziemne domy, chowając w nich też wszelkie przedmioty sakralne i liturgiczne. Niektóre z tych sztucznych jaskiń mogły być kaplicami, czy też kościołami. Jaskinie składały się z szeregu pomieszczeń, połączonych ze sobą i rozmieszczonych na pięciu kondygnacjach. Były zamieszkałe aż do początków X w., kiedy tereny w dolinie rzeki Najerilla zostały zdobyte przez króla Pampeluny Sancho Garcés I, a Nájera staje się stolicą królestwa.

Nájera, wzgórze Maplpica, jaskinie

Nájera, wzgórze Maplpica, jaskinie

Nájera, wzgórze Maplpica, wnętrze jaskini

Królestwo Nájera - Pampeluna 923–1076

W 923 r. król Pampeluny, Sancho Garcés I, we współpracy z z królem Ordoño II de León, odzyskał Rioja Media y Alta. Przekazuje ten teren i zdobyty arabski alcazar w Nájera swojemu synowi Garcíi Sánchez, nadając mu tytuł Reino de Nájera. Po zniszczeniu Pampeluny przez Abderramána III w 924 r. i śmierci ojca w następnym roku, García Sánchez I został królem Pampeluny. Przeniósł swoją rezydencję do Nájera i ustanowił w tym mieście swój dwór. Od tego momentu królestwa Pampeluny i Nájery tworzą jedną monarchię, chociaż nadal utrzymują odrębną administrację.  Tak więc dynastia królewska z Pamplona ma siedzibę w Królestwie Nájera, a panuje w Nájera i Pampelunie.

García Sánchez prowadził aktywną politykę odbudowy nowych terytoriów, wspierając dużymi darowiznami klasztory w okolicy, zwłaszcza San Millán de la Cogolla. Kontynuuje to Sancho Garcés II (970-994), ale kampanie Almanzora zobowiązują go, podobnie jak jego syna Garcíę Sáncheza II „el Temblón” (994–1004), do przyjęcia zwierzchnictwa emiratu Kordoby i płacenia trybutu. Za panowania Sancho III el Mayor (1004-1035 ) Królestwo osiągnęło największy zasięg,  obejmując znaczną część północnej trzeciej części półwyspu, od Katalonii po Kantabrię i taifa w Saragossie.

Półwysep Iberyjski 1030 r. 

Nájera stała się kluczowym punktem Camino de Santiago Francés. Monarcha uczynił Nájerę stolicą królestwa, nadał mu własną jurysdykcję, wybił pieniądze i dał miastu najwspanialszy okres rozwoju. Po bitwie pod Tafalla z wojskami muzułmańskimi z taifa de Zaragoza i , założył klasztor Santa María la Real i przy nim pierwszy zakon rycerski o nazwie Orden de la Terraza, czyli Zakon Dzbana, upamiętniając w ten sposób cudowne zdarzenie jakie miało miejsce przed bitwą.

Po śmierci Sancho III jego imperium, podzielone między jego synów García Sánchez III de Navarra, Fernando I de Castilla, Ramiro I de Aragón i Gonzalo Sánchez, stało się kolebką trzech nowych królestw: Navarry, Kastylii i Aragonii. W 1076 r. Nájera znalazła się pod panowaniem Kastylii.

Półwysep Iberyjski 1037 r. 

Legenda Virgen la Cueva

W kronikach Najerillenses z XVII w., napisanych przez jezuitę José Moreta, jest opowieść o cudownym zdarzeniu, jakie przydarzyło się królowi Sancho III el Mayor, nazwanemu w kronice Don García Sánchez III „el de Nájera”.

Królestwo Nájera było wasalem emira Kordoby i płaciło z tego powodu duży trybut. Chcąc odzyskać pełną niezależność, król Sancho III przygotowywał się do wojny z muzułmanami. Pewnej nocy, w czasie przygotowań przed bitwą pod Tafalla, miał sen, w którym wielkie ptaki krążyły miedzy nim a skałami góry Maplica. Następnego dnia, ciągle pamiętając ten sen, postanowił wyruszyć na polowanie z sokołem. Wypuszczony ptak wzbił się w powietrze i goniąc wzdłuż urwiska góry kuropatwę, nagle zniknął w jednej z będących tam jaskiń, które kiedyś stanowiły domy dla mieszkańców, a teraz były już opuszczone. Król wdrapał się po stromym stoku i wszedł do wnętrza niewielkiej groty. To, co zobaczył w środku zaskoczyło go i podał na kolana. Na kamiennym ołtarzu znajdowała się figura Matki Bożej trzymająca na kolanach Jezusa, a obok niej lampę, dzwon, dzban z wodą i kwiaty liliowca. Obok ołtarza, po jednej stronie przysiadła kuropatwa, a po drugiej królewski sokół. Król uznał, że to odkrycie było cudem, a miał także nadzieję, że zwiastunem pomyślnej wyprawy przeciwko niewiernym.

Nájera, ołtarz w jaskini

Nájera, figura Virgen de la Rosa z XIII w. ustawiona w miejscu zaginionej Virgen la Cueva

Następnego dnia, stojąc przed swoim wojskiem, gotowym do wyruszenia, opowiedział o tym zdarzeniu. Żołnierzy ogarnął wielki zapał i wiara w zwycięstwo. W bitwie pod Tafalla wojska dowodzone przez Sancho II el Mayor pokonały wojska muzułmańskie i sprzymierzone z nimi chrześcijańskie oddziały aragońskie, dowodzone przez królewskiego brata Sancho Ramireza, samozwańczo rządzącego w Pamplonie. Po powrocie do Nájera, Doña Estefanía, żona Don Sancho, poprosiła go, aby zbudował klasztor i kościół, z którego byłoby wejście do jaskini, a figurę Matki Bożej nazwać Virgen la Cueva, czyli Dziewica z Jaskini, aby w ten sposób uczcić ją w tym samym miejscu, w którym została znaleziona.

Nájera, najstarsza część kościoła Santa Maria la Real, przylegająca do jaskini

Oryginalna, wczesnoromańska figura Virgen la Cueva nie zachowała się. Figurą czczoną w tej jaskini jest XIII-wieczna gotycka rzeźba, nazwana Virgen de la Rosa, która pochodzi z Real Alcázar de Nájera, ale obok figury znajdują się przedmioty upamiętniające początek kultu.

Klasztor Santa María la Real de Nájera

Klasztor i kościół Santa María la Real w Nájera ufundował król Don García Sánchez III el Mayor w 1034 r., ustanawiając tutaj, za zgodą papieża, biskupstwo. Budowa tego zespołu zakończyła się w 1052 r., już po śmierci króla. Przy wejściu do jaskini, w której odnaleziona została figura Virgen la Cueva, pochowani zostali García Sánchez III el Mayor i jego małżonka Doña Estefanía de Foix, dając początek Panteonowi Królów Navarry. w którym znajduje się dwanaście grobowców z dwóch dynastii: „los Abarca” lub „Jimena” z X i XI wieku oraz dynastia Garcíi Ramírez „el Restaurador” z XII.

Nájera, przejście z Panteonu Królewskiego do jaskini.
Po bokach sarkofagi Garcíi Sáncheza III el Mayor i jego małżonka Doña Estefanía de Foix,

Nájera, kościół Santa Maria la Real, Panteon Królewski

Nájera, kościół Santa Maria la Real, Panteon Królewski Sarkofag Doña Blanca de Navarra

Ołtarz główny pochodzi z końca XVII w., z centralnie umieszczoną,  rzeźbą Santa María La Real, trzymającą Jezusa na lewym kolanie.

Nájera, kościół Santa Maria la Real, ołtarz główny

Nájera, kościół Santa Maria la Real,
figura Santa Maria la Real

Chór, z początku XVI w., wykonany jest w stylu izabelińskim, z widocznymi wpływami ostatniego okresu gotyckiego i początku renesansu. Rzeźbione stalle z drzewa orzechowego są arcydziełem kwiecistego gotyku.

Nájera, kościół Santa Maria la Real, chór

Obecny klasztor powstał na początku XVI w., w miejscu wcześniejszego i znany jest jako Klasztor Rycerzy. Tworzy harmonijną mieszankę stylów, takich jak ukwiecone gotyckie sklepienia i ażurowe maswerki wokół wirydarza.

Nájera, klasztor Santa Maria la Real, krużganek Rycerzy

Klasztor był też miejscem pochówku wielu rycerzy z zakonu Orden de la Terraza. Wśród nich wyróżnia się grób Don Diego Lópeza de Haro z leżącą rzeźbą z XIII w. i  gotycki sarkofag jego żony, DoñaToda Pérez de Azagra.