Opowieść siedemdziesiąta druga – Rubin Czarnego Księcia

Tysiace pielgrzymów zmierzajacych w latach sześćdziesiątych XIV w. do grobu św. Jakuba w Santiago de Compostela, i nawiedzających po drodze saktuarium Virgen la Cueva w Nájera, miało możliwość zobaczyć w koronie figury Matki Bożej największy, jaki wtedy znano, rubin. Zostawił go król Kastylii Piotr I, jako wotum dziękczynne za wygraną, w 1367 r. pod Nájera, bitwę przeciwko Henrykowi Trastamara, rywalowi o tron królewski. Kilka lat później klejnot zniknął, a w koronie zdobiącej głowę Matki Bożej pozostało puste mejsce.

Nájera, Virgen la Cueva

W drugiej połowie XIV w. na Półwyspie Iberyjskim nie było spokojnie. Zakończył się drugi okres rekonkwisty i cztery królestwa chrześcijańskie; Aragonia, Navarra, Kastylia i Portugalia, oraz jedno królestwo, a raczej emirat muzułmański Granady, walczyły między sobą. Zwawierano i zrywano sojusze, a na polach bitew stawali chrześcijanie z muzułmanami przeciwko muzułmanom wspieranm przez chrześcijan. Do tych walk i konfliktów w drugiej połowie XIV w. włączyły się jeszcze Francja i Anglia. Jedną z większych bitew, jaką stoczyli chrześcijanie miedzy sobą, była bitwa pod Najera w 1463 r., w której Kastylijczycy wspierani przez żołnierzy angielskich stanęli przeciwko Aragończykom i rycerzom francuskim.

Półwtsep Iberyjski w 1360 r.

W tle walk zaczyna się opowieść o Rubinie Czarnego Księcia, który w tym niespokojnym czasie odbył wędrówkę z Granady, przez Sewillę, Nájera, Akwitanię i Normandię do Anglii.

Ważący 170 karatów o długości około 5 cm Rubin Czarnego Księcia był uważany za jeden z największych kamieni tego rodzaju na świecie, ale w połowie XVII w. okazało się, że nie jest rubinem. Ale zanim to stwierdzono, kamień był w posiadaniu wielu osób, którym nie przyniósl szcczęścia. Dzisiaj można go zobaczyć wśród królewskich insygniów wystawionych w Tower.

Bohaterami opowieści są kolejni posiadacze klejnotu: emir Granady Abu Abdallah Muhammad VI, król Kastylii Piotr I, figura Virgen la Cueva z Nájera, książe Walii Edward zwany Czarnym Księciem i wielu kolejnych władców Anglii.

Abu Abdallah Muhammad VI

Alhambra, herb rodu Nasrid

Nazwany przez Kastyliczyków el rey Bermejo –  Czerwony Król, z racji rudoczerwonych wlosów, pochodził z bocznej gałęzi żeńskiej dynastii Nasrid, która rządziła emiratem Granady. Poprzez zamach satnu obalił rządy Muhammada V, a po zabójstwie Isma’ila i jego rodziny, w 1360 r. objął władzę. Rozpoczął rządy od odrzucenia hołdu, jaki od kilku pokoleń składali władcy z dynastii Nasridów królom Kastylii i sprzymierzył się z królem Aragonii.

Muhammad V schronił się w Fezie, a jego dowódca Banu Rahu, z oddziałami ghazich, dotarł do króla Piotra I, u którego boku walczył z Aragonią. Rok rządów Mujammada VI „el Bermejo” wystarczył aby mieszkańcy Granady wzniecili powstanie, wspierane wojskami Mahummeda V i Piotra I Kastylijskiego i w marcu 1362 r. zmusili „el Bermejo” do opuszczenia Alhambry. Wraz z nielicznymi oddziałami wojska, 37 dygnitarzami i skarbcem, który udało się zabrać ze sobą, udał się do Sewilli, gdzie chciał ponownie złożyc hołd i ukorzyć się przed Pitrem I.

Don Pedro I el Justo y el Cruel

król Piotr I Kastylijski

Piotr Sprawiedliwy i Okrutny rozpoczął swoje panowanie w Kastylii w 1350 r., gdy miał prawie szesnaście lat, pod kontrolą matki i jej protegowanych. W ciągu swojego panowania Pedro I starał się scentralizować władzę polityczną pod koroną Kastylii i pracował nad rozszerzeniem wpływów swojego królestwa na Półwyspie Iberyjskim. Ustanowił szereg praw porzadkujacych funkcjonowanie państwa, co wsród jego zwolenników dało mu tytuł „el Justo”, ale którym nnie chcieli się podporzadkowac feudałowie i rodząca się arystokracja.

W latach 1356–1366 Piotr toczył wojnę z Aragonią, zwaną „Wojną dwóch Piotrów ”, o dominację na Półwyspie Iberyjskim. Sojusznikiem Kastylii w tych walkach była Anglia, widząca w tym osłabienie Frnacji wspierajacej Aragonię.  W tym okresie Piotr popełnił serię zabójstw, które spowodowały, że stał się znany jako „el Cruel”. Od jego najsłynnieszej zbrodni rozpoczyna się historia rubinu Czarnego Księcia.

Klątwa Sułtana

Muhammed VI, prześladowany przez obecnego władcę emiratu Granady Muhammada V, udał się do Sewilli z zamiarem złożenia hołdu królowi Kastylii Pedro I, licząc też, że wiezionymi w prezencie skarbami zdoła nakłonić Pedro I do poparcia w próbie odzyskania tronu. Przybył razem z 37 dworzanami, biżuterią, diamentami, szmaragdami, skrzyniami pełnymi złotych monet, chroniony przez 300 jeźdźców i 200 shipajów. Wśród wiezionych skarbów był największy rubin, jaki do tej pory znaleziono.

Król Pedro, dla którego sojusz i uległość Muhammada V były wygodne i bezpieczne przed szykującą się kolejną wojną z Aragonią, posatnowił pozbyć się „El Brumejo”.  Poprez  mistrza Zakonu Santiago zaprosił gości z Granady na kolację.  Kiedy po kolacji przyszła pora na deser, do pokoju wszedł najznakomitszy cukiernik Don Martín Gómez de Córdoba ze wspaniałym deserem, którym wzbudził zachwyt wszystkich zebranych. Trwał on jednak krótko, bo do sali weszli strażnicy i aresztowali zaskoczonych gości, którym król oświadczył ze muszą odpowiedzieć za udział w zabójstwie Isma’ila i wygnaniu Muhamada V. 25 kwietnia 1362 r., po trzech dniach więzienia, Pedro postanowił pozbyć się uciążliwego więźnia. Muhammad VI został ubrany w czerwoną pelerynę, bądąca dla muzułmanina symbolem hańby oraz poniżenia i posadzony na osła popędzanego przez jadącego konno Piotra I. Maszerowali przez ulice Sewilli w tym orszku hańby również jego dworzanie. Na polach pod Tablada orszak zatrzymał się, a były król Granady czując zbliżajacą się śmierć, wykrzyknął klątwę:

„Och, Pedro, jaki mizerny triumf osiągasz dziś nade mną! Cóż ci z moich skarbów, kiedy krótkie życie przed Tobą i tymi, co je posiadą, boś mi nie zaufał!”

Król przebił włócznią Muhammada, a żołnierzom kazał zabić dworzan. Głowy ich, jako dowód trwałosci sojuszu, król wysłał  Muhmmadowi V, który objął już tron w Alhambrze.

Rubin Czarnego Księcia

Skarby, jakie pozostały po Muhammadzie VI, nie były aż tak ogromne jak sądzono, ale pomogły sfinansować dalsze prowadzenie wojny z Aragonią, a także, na co liczył król, sprowadzić dla wzmocnienia armii kastylijskiej zaciężnych żołnierzy i łuczników angielskich księcia Walii Edwarda zwanego „Czrnym Księciem”. Król zachował dla siebie wielki rubin, który kazał oprawić w królewskim szyszaku. Czy zwrócił wtedy wiekszą uwagę na ostatnie słowa wypowiedziane przez Muhammada VI?, bo niedługo cieszył się tą wspaniałą zdobyczą.

Edward Czarny Książę

książę Walii, najstarszy syn Edwarda III Plantageneta, króla Anglii, był jednym z najwybitniejszych angielskich dowódców okresu wojny stuletniej. Pierwszą kampanią Edwarda była wyprawa wojenna do Flandrii w 1345 r. Swój właściwy chrzest bojowy przeszedł 26 sierpnia 1346 r. pod Crécy. Zaimponowała mu wtedy postawa Jana Luksemburskiego, króla Czech, który całkowicie ślepy ruszył do straceńczej szarży podczas której poniósł śmierć. Według legendy, Edward w dowód uznania miał przejąć jego klejnot herbowy (trzy białe pawie pióra) i zawołanie "ich dien" ("służę").

Ksiażę Walii edward - Czarny Książę

Wojenną sławę Czarny Książę zdobył w połowie XIV w., podczas Wojny Stuletniej. Kontynuował taktykę swojego ojca, która główny nacisk w walce kładła na współdziałanie łuczników, piechoty i rycerstwa. Dysponując w większości przypadków siłami daleko mniejszymi od francuskich, Edward organizował rajdy, tzw. chevauchée, podczas których niszczono i plądrowano prowincje podległe królowi Francji.  Po bitwie pod Poitiers, zakończonej klęską Francuzów i wzięciem do niewoli króla francuskiego Jana II. Edward wspaniałomyślnie i w dowód uznania dla męstwa króla Francji, wydał na cześć więźnia ucztę, w której osobiście usługiwał królowi.

Zwycięstwo Edwarda umożliwiło zawarcie korzystnego dla Anglii traktatu. W 1361 r. Czarny Książę został uhonorowany tytułem księcia Akwitanii i został rządcą angielskich posiadłości we Francji.

Bitwa pod Nájera

W 1366 r. nieślubny brat Piotra, Henryk Trastamara, stanął  na czele buntu przeciwko królowi Kastylii.  Piotr I zbiegł do Bordeaux, gdzie zawarł sojusz z księciem Walii Edwardem, znanym jako „Czarny Książę”.  Ten licząc na łupy, obiecane solidne wynagrodzenie i poszerzenie angielskich wpływów, zdecydował się wysłać swoje wojska. W lutym 1367 r. armia ksiecia, wsparta angielskimi łucznikami, wyruszyła z Gaskonii przez Saint-Jean-Pied-de-Port,  Roncesvalles,  Pampelunę, przekroczyła rzekę Ebro w Logroňo  i opanowała fortyfikacje Navarrete. Przed nimi, pod Nájera, czekały wojska Henryka.

Miejsce bitwy pod Nájera w 1367 r.

3 kwietnia 1367 r. przed bitwą książę modlił się na głos, by mógł przywrócić tron Kastylii prawowitemu królowi. Z kolei Piotr modlił się o zwycięstwo, za wstawinnictwem Virgen la Cueva, gdyż na drodze do Jej sanktuarium stała armia Henryka, wspierana zaciężnymi wojskami francuskimi i rycerzami kstylijskimi. Łucznicy angielscy skutecznie wstrzymali atak ze skrzydeł, po którym książę Edward wysłal do walki „kwiat rycerstwa i najsławniejszych wojowników na całym świecie”. Armia Henryka Trastamary została całkowicie rozbita i rzuciła się do ucieczki. 

Plan bitwy pod Nájera w 1367 r., naniesiony na wspólczesną mape topograficzną.
Czerwnyn kolor wojska Henryka Trastamary, niebieski kolor wojska ksiecia Edwarda

Virgen la Cueva

Po bitwie żołnierze, w pogoni za uciekinierami, splądrowali Nájera, ale królewska straż przybocza nie wpuściła ich do kalsztoru Santa Maria le Real, gdzie w jaskini przed figurą Virgen la Cueva król Piotr na klęczkach dziekował za odniesione zwyciestwo. Następnie kazał wyjać z oprawy na swoim  szyszaku wielki rubin i umiescić go w koronie  zdobiącej figurę Matki Bozej. Widząc to Czarny Książę zapytał: „czyżby Henryk został zabity lub schwytany?”. Po negatywnej odpowiedzi powiedział po gaskońsku: „Non ay res fait” (czyli nic się nie wydarzyło). 

Nájera, Virgen la Cueva

5 kwietnia 1367 r. Książę i Piotr udzali się do Burgos, gdzie świętowali Wielkanoc.  Piotr zwlekał z obiecaną zaplatą, a książę nie mógł nic od niego dostać oprócz uroczystej odnowy sojuszu, która miała miejsce  2 maja 1367 r. przed ołtarzem głównym katedry w Burgos. W tym czasie książę zaczął podejrzewać swojego sojusznika o zdradę. Piotr nie miał zamiaru spłacać swoich długów, a kiedy książę zażądał prawa do terenów Baskonii, powiedział mu, że Baskowie nie wyrażą zgody na jego przekazanie. Aby pozbyć się swojego wierzyciela,  wyjechał do Sewilli, a ksiecia przekonał, by przeniósł swoją kwaterę do Valladolid,  gdzie obiecał mu wysłać pieniądze, które jest winien. Czarny Książę nie miał już pieniędzy na opłacenie stacjonjącego z nim wojska i postanowił wracać do Akwitanii. 

W powrotnej drodze Czarny Ksiażę zatrzymał się w Najera i z klasztoru Santa Miaria el Real zabrał zostawiony tutaj przez Piotra wielki rubin, być może razem z figurą Virgen la Cueva. Sojusz między królem Piotrem I Kastylijskim, a księciem Walii, dobiegł końca i Anglia zerwała kontaky z Kastylią.

Zemsta zza grobu Muhammada VI

Wielki, krwistoczerwony rubin nie przyniósł szczęścia nikomu, kto miał ten klejnot przy sobie. Wraz z księciem Edwardem rubin z Pólwyspu Iberyjskiego trafił do Anglii, a wraz z nim klątwa Muhammed VI, zwana Klątwą Sułtana, chociaż Muhammed miał tytuł emira, a nie sułtana.

Pierwszą ofiarą klątwy jest król Piotr I, po zerwaniu stosunków z Anglią i negatywnym przekazom o jego rządach, został odizolowany na arenie międzynarodowej. Dwa lata po bitwie pod Najera, bracia Piotr i Henryk, spotkali się po raz ostatni w bitwie pod Montiel w 1369 r. Po przegranej bitwie Piotr I schronił się w zamku Montiel. Obleżony w nim władca próbował przekupić Bertranda du Guesclin, ale negocjacje okazały się pułapką. Piotr I został pojmany i zabity przez swojego przyrodniego brata, Henryka II, który odtąd stał się niekwestionowanym władcą Kastylii. Był to koniec kastylijskiej wojny domowej.

Dla Czarnego Księcia kampania na Półwyspie Iberyjskim była ostatnią wyprawą wojenną, a jedyną zdobycza wielki rubin, zabrany z Najera. W drodze powrotnej zapadł na nieznaną nikomu chorobę. Coraz słabszy, pozbawiony funduszy na utrzymanie księstwa Akwitanii, powrócił do Anglii, i zanim odziedziczył angielski tron zmarł w 1376 r., pozostawiając rubin swojemu synowi, Ryszardowi II, przyszłemu królowi Anglii.

Ryszard II nie doczekał sędziwiego wieku. Królem Anglii został w 1367 r., majac 10 lat. Autokratyczne rządy Ryszarda i konflikty jakie stworzył w czasie swojego panowania spowodowały bunt arystokracji i wjnę domową, Opuszczony przez stronników został pojmany  i skazany na więzienie w zamku Pontefract, w którym w 1377 r. został zamordowany.  

Rubin Czarnego Księcia pojawia się na początku XV w., na hełmie króla Anglii Henryka V, w czasie kampanii we Francji. W bitwie pod Agincourt, w 1415 r., francuski książę Alençon uderzył Henryka w głowę toporem. Henryk uderzenie przeżył, a cenny kamień ocalał. Po tryumfalnym  wjeździe  Henryka do Paryża wszystko wskazywało, że w szczęściu dożyje  starości, ale wojna z Francja trwała nadal. Latem 1422 r., podczas oblężenia Meaux, król nagle zachorował na przetokę i zmarł miesiac później.  Jego ostatnie słowa brzmiały: „Gdyby Bóg pozwolił mi dożyć starości i zakończyć wojnę z Francją, zdobyłbym Ziemię Świętą”.

Ryszard III także nosił w hełmie rubin Czarnego Księcia. Oskarżany o zamordowanie króla Edwarda V i jego młodszego brata Ryszarda doprowadził do wojny z Henryikiem Tudorem. W bitwie pod Bosworth Field w 1485 r., Ryszard III zaatakował stojącego w otoczeniu giermków Henryka Tudora. Kiedy los Henryka wydawal się przesądzony, kilkunastu jeźdźców galopujących obok króla, przeszyło ostrzami ciało Ryszarda. Przed śmiercią władca wykrzyknął: „Zdrada, zdrada!” Faktycznie, bo jazda stanowiaca ochronę króla, podczas bitwy przeszła na stronę Henryka Tudora. Rówież rubinn trafił w ręce Tudorów.

Koniec klątwy?

Kres działania kląty położył lodyński jubiler z czasów rewolucji angielskiej Olivera Cromwella. Cromwell wymontowal klejnoty koronne i sprzedał. Złoto i zostało przetopione i użyte do bicia monet. Rubin Czarnego Księcia kupił londyński jubiler i, jak przystało na dobrego fachowca, przyjzal się uważnie temu klejnotowi, o tak niezwykłej barwie. Odkrył, ze Rubin Czarnego Księcia nie jest właściwym rubinem tylko spinelem, minerałem z grupy tlenków metali, a rubin jest korundem mineralnym. Rzadkość tego spinelu polega jednak na tym, że jest on największym nieobciętym spinelem na świecie, jedynie lekko wypolerowanym.

Kiedy monarchia została przywrócona przez Karola II w 1660 r., jubiler sprzedał klejnot królowi za 15 funtów. Kamień został oprawiony jako klejnot koronny w królewskiej koronnie państwowej.  W 1838 r. królowa Wiktoria została koronowana nową Koroną Imperialną wykonaną przez firmę Rundell i Bridge z 3 093 klejnotami, w tym z czerwonym spinelem z przodu. W 1937 r. korona została przerobiona na obecną, lżejszą koronę. Kamień został umieszczony na krzyżu Plaquette dla upamiętnienia historii Koron Krółów Anglii. 

Korona Królów Anglii. Rubin Czarnego Ksiecia, poniżej diament Koh-I-Noor

Dziś Rubin Czarnego Księcia jest teraz wystawiany w Tower of London wraz z resztą koronnych klejnotów. Podsumowując, długa historia nieszczęść dotykająca posiadaczy  tego kamienia, uczyniła Rubin Czarnego Księcia jednym z najbardziej niesławnych klejnotów w historii Anglii.